ทุ่งนเรศวร (2493/1950) ในอดีต ครูบ่าย เคยรวบรวมกำลังชาวบ้านแห่งทุ่งหงษาวดี ร่วมกันต่อสู้กับกองโจรพม่า เป็นเวลาเดียวกับที่สมเด็จพระนเรศวรมหาราชนำทัพตีค่ายหงษาวดี และได้ชัยชนะในที่สุด สมเด็จพระนเรศวร-มหาราชจึงเปลี่ยนชื่อจาก ทุ่งหงษาวดี เป็น ทุ่งนเรศวรพร้อมทั้งแต่งตั้งครูบ่ายเป็นหัวหน้าตำบล และให้ ครูเอม ขาบ ขอน ซึ่งเป็นทหารช่วยดูแลชาวบ้าน ครั้นเวลาผ่านไป ครูบ่ายมีลูกศิษย์มากมาย หนึ่งในนั้นคือ ฝน ซึ่งรักอยู่กับ กุหลาบ ลูกสาวของครูบ่าย แต่แล้ววันหนึ่ง ขาบกับขอนมาเยี่ยมครูบ่ายและเกิดถูกใจกุหลาบกับ จำปา จึงหาเรื่องวิวาทกับฝนและ จิ๋ม เป็นประจำ ครูบ่ายอ่อนใจจึงขอให้ฝนบวชเรียนเพื่อสงบสติอารมณ์ ในวันงานอุปสมบท ครูเอม ขาบ ขอน มาร่วมงานด้วย และพยายามพูดจายียวนยั่วโมโหฝน ขอนฉวยโอกาสที่กุหลาบอยู่คนเดียว ฉุดกุหลาบหวังจะปลุกปล้ำ แต่จิ๋มมาช่วยไว้ทันและเกิดประดาบกับขอน ขอนสู้ไม่ได้จึงไปใส่ร้ายว่าจิ๋มจะฉุดกุหลาบ แพง แม่ของฝนกลัวเรื่องราวจะบานปลาย พยายามขอร้องให้สงบเรื่อง แต่กลับถูกขาบทำร้าย ฝนเลือดขึ้นหน้าหยิบดาบฟันขอนตาย ฝนกับจิ๋มจึงพากันหนีไปกบดานในป่า ขาบฉวยโอกาสนี้แอบอ้างชื่อฝนออกปล้นชาวบ้าน วันหนึ่งฝนกลับมาเยี่ยมแม่กับ น้อย น้องสาว ถึงเพิ่งรู้ว่ากุหลาบจะเข้าพิธีแต่งงานกับขาบ ฝนตรงไปยังบ้านครูบ่ายเพื่อฉุดกุหลาบหนีไปด้วยกัน ขาบบุกมาบ้านฝนด้วยความเคียดแค้น แล้วลงมือข่มขืนน้อย ครูบ่าย ครูเอมรวบรวมลูกศิษย์ออกตามจับฝน ฝนต่อสู้จนชนะและกราบขอโทษครูบ่าย และขอไปพบแม่เป็นครั้งสุดท้าย ก่อนจะไปรับโทษตามอาญา